Sonuçlarınız alışkanlıklarınızın gecikmeli ölçüsüdür
Finansal piyasalarda bulunmak istiyorsanız kazanmanız gereken kimi alışkanlıklar bulunmaktadır. Bunlardan birincisi sıklıkla vurguladığım finansal okuryazarlıktır. Finansal okuryazarlığınızı geliştirmek için davranışsal iktisat, kitle psikolojisi, yatırımcı davranışları, finansal piyasalar üzere birçok bahiste araştırmalar yapmalı, bol bol kitap okumalı, podcast dinlemeli ve ilgili bahislerde görüntüler izlemelisiniz. Bir diğer yazımda içeriklerden kısa özetler vererek ferdî yorumlarla birlikte tekliflerde bulunabilirim.
Finansal okuryazarlığınızı geliştirmeniz tek başına kâfi olmayacaktır. Bunun yanı sıra kendinizi teknik ve temel tahlil bağlamında da geliştirmeniz gerekmektedir. Teknik tahlil öğrenmeye yeni başlayan birçok kişi durmadan grafik çalışmaya ve denemeye devam etmek konusunda zorlandığını tabir etmektedir. Bugünkü yazımda daha çok bu bahse odaklanmak istiyorum.
Zorlukları kabullenmekle başlayabilirsiniz
Bu duruma yol açan temel sebepler incelendiğinde kişinin kendi yetkinliğinin ne seviyede olduğundan emin olamaması, davranışlarının sonuçlarını çabucak görememesi, daima tıpkı hareketin tekrarlanmasının sıkıcı olması, kişinin hayatında farklı önceliklerinin bulunması, hayatını sürdürebilmesi ve gündelik muhtaçlıklarını karşılaması için makul ölçüde paraya gereksinim duyması ve süratli para kazanma isteği üzere birçok sebep sayılabilir. Bunların her biri de haklı sebepler olabilir ama tekrar de şayet finansal piyasalarda bulunmak ve yatırımcı yahut trader olmak istiyorsanız nizamlı olarak takip etmek zorunda olduğunuzu bilmeniz ve işe bu ön şartla başlamanız gerekmektedir. Bilhassa kripto piyasalarının 7/24 açık olduğu ve piyasaların farklı borsaların (İngiltere Borsası, Çin Borsası, ABD Borsası vs.) açılışından yahut kapanışından etkilendiği göz önünde bulundurulursa takip etmeniz gereken çok fazla faktör vardır. Yapmanız gereken birinci şey bu durumu ve zorlukları kabullenmek olacaktır (çünkü burası bu türlü bir yer).
Başarısızlıkla barışmak
İkinci kabul etmeniz gereken şey ise sürecin her vakit üst gerçek değil, tıpkı kalp ritmi üzere üst aşağı biçiminde olacağıdır. Alışkanlıklar tabiatı gereği rutine dönüştükçe daha az ilgi cazibeli ve tatmin edici hale gelmeye başlar. Bir müddet sonra tıpkı şeyi yapıp durmaktan sıkılırsınız. Daima motive olunabilen bir işte herkes çalışabilir ama asıl fark yaratan şey, işe heyecan verici olmadığı vakitlerde da devam edebilmektir. Kusursuz olmanın tek yolu, birebir şeyi tekraren sefer yapmaktan ve bunu sevebilmeyi öğrenmekten geçmektedir. Birçok başarılı beşere (Kobe Bryant, Cristiano Ronaldo, Henry Ford, Stephen King, Thomas Edison, Bruce Lee) baktığınızda tekraren defa başarısız da olsalar tekrarlamayı bırakmadıklarını ve başarısızlıkla barışılması, ondan faydalanılması gerektiğini vurguladıklarını görebilirsiniz.
Bu yazıyı yazarken Nilay Örnek’in Nasıl Olunur isimli podcastinde Harun Tekin kısmını dinliyordum. Mor ve Ötesi’nin solisti Harun Tekin de kendi muvaffakiyetini tekrar ve sürekliliğe bağlamakta, “Alıştırmak mükemmelleştirir” ideolojisine inandığını vurgulamaktaydı. Anlayabileceğiniz üzere hayatın her alanında profesyoneller programlarına bağlı kalıp tekrar ederken, amatörler ise hayatın ortaya girmesine müsaade verir ve az gayretle muvaffakiyete ulaşabileceğine inanır. Bunu sağlamak ismine yazının devamında birtakım taktikler de vereceğim.
Denemekten öbür yol yok
Tekrarlama ve deneme ile ilgili James Clear’ın Atomik Alışkanlıklar kitabında bahsettiği bir kıssayı paylaşmak istiyorum. Florida Üniversitesi’nde profesörlük yapan Jerry Uelsmann birinci ders gününde sinema fotoğrafçılığı öğrencilerini iki kümeye ayırmıştır. Sınıfın sol tarafındaki herkesin “nicelik” kümesi (yani ürettikleri çalışmaların sayısına nazaran not alacaklar), sağ tarafındaki herkesin ise “nitelik” kümesi olacağını (yani ürettikleri tek bir çalışmanın kalitesine nazaran not alacaklar) söylemiştir. Devir sonunda ise en âlâ fotoğrafların “nicelik” kümesindeki bireyler tarafından ortaya konduğunu görmüş ve bu duruma şaşırmıştır. James Clear’a nazaran bu durumda şaşılacak pek bir şey yoktur zira sol taraftaki öğrenciler devir boyunca birçok fotoğraf çekmiş, farklı metotlar denemiş, yanılgılarından ders çıkararak en yeterli fotoğraflara ulaşmıştır. Öte yandan “nitelik” kümesindeki şahıslar ise çektikleri fotoğraf için spekülasyon yapmaktan öteye gidememişti. Hocalarını fotoğraflarının neden çok kaliteli olduğuna ikna etmeye çalışıyorlardı. Görebileceğimiz üzere ne kadar çok denersek o kadar öğrenmeye yatkın oluyoruz.
Benzer örneği kripto piyasalarında da görebilmekteyiz. Daima tekrar ve sayısız test konusunda en güzel örnek olabilecek ve bunu sıklıkla tekrar eden Efloud’u temel alalım. Tweetlerine bakıldığında sadece tahlillerini atmakta ve planını açıklamaktadır. Sayısız defa tekrar ettiği şeyi bir sefer daha tekrar etmektedir. Öte yandan kripto fenomenlerinin birçoklarına baktığınızda ise “bilemedikleri/yanıldıkları” birçok şeyi haberlere, insider yatırımcılara, kripto para borsalarına ve manipülasyonlara dayandırmaktadır. Birçoğu tıpkı “nitelik” kümesindeki öğrenciler üzere spekülasyonlar yapmaktadır… Münasebetiyle kendinize mazeretler bulmak ve para kaybetmek istemiyorsanız sıkılsanız da daima tekrar yapmak zorundasınız.
İyi alışkanlıkların bedeli şu anda, berbat alışkanlıkların ise…
Kişileri daima grafik çalışmaktan (finans piyasalarına yönelik somut bir örnek olması açısından yazı boyunca grafik incelemeyi alışkanlık haline getirme davranışını ele alacağım) ve güzel alışkanlıkları sürdürmekten alıkoyan bir diğer sebep, davranışın kendisi ile sonuçları ortasındaki vakit tutarsızlığıdır. “İyi alışkanlıklarınızın bedeli şu anda ödenir. Berbat alışkanlıklarınızın bedeli ise gelecekte.”
İnsan beyni yakın ve süratli mükafatları geciken ödüllere tercih edecek biçimde gelişmiştir. Birinci cetlerimiz günlerini önemli tehditlere karşılık vererek, bir sonraki öğününü arayarak ve hayatta kalmaya çalışarak geçiriyordu. Münasebetiyle süratli hazza yüksek kıymet biçmek daha adaptifti. Öte yandan birçok aksiyon için amaçlanan karşılıkları almak çok daha sonra gerçekleşmektedir. Örneğin para biriktiriyor ve yatırım yapıyorsunuz ancak karşılığını (belki) yıllar sonra alabiliyorsunuz. Dopamin kısmında da anlattığımız üzere süratli ödüllendirilen davranışlar tekrarlanırken, çabucak cezalandırılan aksiyonlardan kaçınılır. Elde ettiğimiz deneyimler tatmin edici olduğunda o davranışı tekrarlama olasılığımız da artmaktadır. Bu nedenle bir alışkanlığın yer edebilmesi için azıcık bile olsa başarılı hissedilmelidir. Bununla ilgili örnek bir taktik verebilirim.
Ataş tekniği nedir?
James Clear’ın kitabında gördüğüm ve hayli efektif bulduğum bir prosedür olan “ataş tekniği” ile hem mevcut ilerlemenizi görebiliyor hem de alışkanlığınızı görselleştirerek somut ve sayısal bir formda çerçevelendirmiş oluyorsunuz. Gereksiniminiz olan şey sadece biri boş, başkası 365 adet ataş ile dolu iki kavanozdan ibaret. Sonrasında ise kendinize bir davranış amacı belirlemeniz gerekmektedir. “Her gün iki saat grafiklere çalışacağım” üzere spesifik, ölçülebilir, ulaşılabilir, gerçekçi ve vakte bağlı bir gaye oluşturabilirsiniz (Daha ayrıntılı okuma için SMART metodunu araştırabilirsiniz). Gün içerisinde amacınızı gerçekleştirdikten sonra ise 365 ataşın bulunduğu kavanozdan başkasına bir adet ataş atmalısınız. Alışkanlığı oluşturmak ve tekrarlamayı bırakmamak için birkaç sistemi birleştirebilirsiniz. Örneğin her ayın sonunda kavanozdaki ataşları sayıp yapmadığınız günler için kendinize tesirli bir ceza belirleyebilirsiniz. Şayet tüm ay belirlediğiniz davranış amacını gerçekleştirirseniz bu noktada ataşlarınıza ek olarak kendinize ekstra bir ödül belirleyebilirsiniz.
Son olarak unutmayın ki “Sonuçlarınız, alışkanlıklarınızın gecikmeli ölçüsüdür.” Düzgün alışkanlıkları edinip berbat alışkanlıkları bırakma sürecinde ilerleme kaydettiğinizi fark etmeniz epey kıymetlidir. Bir sonraki yazımda buna değineceğim.
