Piyasayı doğru okumanıza rağmen nerede hata yapıyorsunuz?
Ben de dahil olmak üzere birçok kişinin trade atarken yaptığını gözlemlediğim kusurlara ve niyet kalıplarına yönelik serimizin ikinci yazısıyla devam ediyoruz.
Arka geriye kazansanız da kaybetseniz de prensiplerinize ve kurallarınıza bağlı kalmanız gerekmektedir: Peş peşe yararlı süreçlerle birlikte galibiyet serisine kapılan neredeyse herkes kendisini “başarmış” hissederek yüksek seviyede dopamin salgılamaya, özgüven patlaması yaşamaya ve kendisini adeta market yapan üzere hissederek marketi çözdüğünü düşünmeye başlar. Buna paralel olarak unsur ve kurallarını unutmaya başlar. Bireylerin çoğunluğu hâlihazırda çok fazla para kazanarak kasasını büyüttüğü için alabileceği riskin de artabileceğini düşünerek daha fazla süreç açmaya (hatta bazen girmeyeceği yerlerden bile süreç açmaya), risk aralığını genişletmeye ve daha yüksek meblağlarla konum almaya başlar.
Ara vermeyi deneyin
Yine benzeri halde art geriye kayıplar yaşandığında da kimi şahıslar hâlihazırda çok fazla kayıp yaşadıkları için kalan paralarının da gitmesinin kıymetsiz olacağını düşünerek gereksiz riskler almaya ve adeta kumar oynamaya eğilirken, kimileriyse yaşadığı kayıplardan ötürü bozguna uğramış bir formda kaygı ve telaşa kapılarak süreç almaktan kaçınmaya, olumsuz genellemelere başvurarak bir daha başarılı olamayacağını düşünmeye ve pes etmeye eğilimli olmaktadır. Her iki davranış örüntüsünde de (arka geriye kazanmak yahut kaybetmek) yapılması gereken şey biraz orta vermektir. Bu noktada birtakım şahıslar başlarını dağıtmak maksadıyla çeşitli aktivitelere (koşu, yüzme, yürüyüş vs.) başvururken, kimileriyse eski süreçlerini değerlendirmeye yahut finansal okuryazarlık bağlamında kendilerini geliştirmeye çalışırlar. Ayrıyeten üst üste alınan bol çıkarlı süreçlerden sonra paranızın bir kısmını realize etmeyi unutmamanızı öneririm. Bu sayede aslında hem risk iştahınızı azaltmış olursunuz hem de aldığınız süreçlerdeki paranın “gerçek” olduğuna dair algınızı beslemiş olursunuz. Mevzu hakkında geçmişte kaleme aldığım “Kriptoda risk idaresi nasıl yapılmalı?” başlıklı yazıma göz atabilirsiniz.
Arka geriye kazandığım vakitlerde piyasaları izlemeye biraz orta vererek kendime vakit ayırmayı daha yanlışsız buluyorum. Kendimize “trader” diyorsak piyasalarda fırsatların hiçbir vakit bitmeyeceğini, bilhassa kripto piyasalarında 7/24 etkin olmamız gerektiğini ve bunun imkansız olduğu için orta verilerek sürdürülmesinin sizi hiçbir kayba sürüklemeyeceğini fark etmemiz gerekmektedir.
İntikam trade’ine gerek var mı?
Örneğin ben arkadaşlarımla plan yaptığımda ya da tatile çıkarken rastgele bir süreç almamayı tercih ediyorum. Art geriye kazandığım ya da kaybettiğim serilerde ise biraz orta veriyor, şayet alarm kurduğum bir süreçten bildirim gelirse süratlice bakıp uygun olması durumunda sürece dahil oluyorum. Ancak art geriye kaybettiğim vakitlerde sürece girdiğim fiyatı da azalttığımı vurgulamalıyım. Art geriye kayıplar beni duygudurum açısından daha çok etkilediği için bu noktada temsili sayılarla (5-10 dolar gibi) süreç alıp trade hünerimi tekrardan çerçevelendirmeye ihtimam gösteriyorum. Öte yandan bu noktada birçok trader’ın yaptığı en büyük yanılgı sürece girdiği fiyatın ölçüsünü artırarak işi “intikam trade”ine döndürerek kaybettiği parayı da telafi etmeye çalışmasıdır. Bunun yerine dikkatli olmak, kaybınızla yüzleşerek durumu olağanlaştırmak ve kabul etmek çok daha sağlıklı bir yol olacaktır.
Batık maliyet yanılgısına kapılmak
Zararı durdur (stop-loss) düzeyi belirlemeden süreç almamalısınız: Birinci süreç almaya başladığım vakitlerde çoklukla giriş yaptığım düzeylerin âlâ olduğunu düşünerek stop koyma ihtiyacı duymuyordum. Zıtta kalana kadar da bu hiç sorun olmamıştı. Lakin aykırıda kaldığım bir süreçte (izole marjinle açmıştım) ekleme yapa yapa likidasyon seviyelerimi daha aşağı çekmeye başlamıştım. Her seferinde “buradan döner” diyerek eklemelere devam ettim ve bir mühlet sonra “batık maliyet yanılgısına” kapıldım. Süreci bir müddet taşıdıktan sonra retest esnasında ufak bir ziyanla kapatmayı başarabildim fakat o üç günlük süreç benim için çok yorucu ve gerilimliydi.
Stop belirlememişsen kumar oynuyorsun demektir
Bilgisine ve tecrübesine güvendiğim sinanenginnft ile bu durumu konuştuğumda “stop yerini seçemediğin poz, poz değildir” demiş ve “bir pozda stop belirlememişsen ve o denli poz alıyorsan esasen süreç almıyorsun, kumar oynuyorsun” diye eklemişti. Ben stop koymanın değerini deneyimleyerek öğrendim, tahminen sizlerin de birebir biçimde öğrenmeniz gerekecektir ancak yeniden de unutulmamalı ki stop koymadığınız bir süreçte bulunursanız tüm kural ve unsurlarınızı çiğnemekle kalmaz, tıpkı vakitte risk idarenizi mahvedebilir, duygusal kararlar alarak konumunuzu gereksiz yere taşımak zorunda kalabilir ve psikolojinizi zorlayabilirsiniz. O süreci ufak bir ziyanla kapatmıştım ama yedi sefer ekleme yaparak tek konumda sekiz pozluk paramı riske etmiştim, üstelik fiyat her seferinde likidasyon düzeyime yaklaşıyordu. Tüm paramı kaybetmiş olsaydım bir daha süreç almaya elim masraf miydi emin değilim. 🙂
İşlemlerimde stop kullanmayı alışkanlık haline getirdiğimden beri daha rahat ve konforlu hissetmeye başladım. Artık stop düzeyimi belirleyemediğim yahut belirlediğim stop düzeyimin çok da mantıklı olmadığını düşündüğüm süreci almıyorum. Bir evvelki yazıda da belirttiğim üzere teknik tahlil bize oyun planımızın olması gücünü verir lakin stratejimizin çalışıp çalışmayacağından hiçbir vakit tam manasıyla emin olamayız, münasebetiyle stop koymak bu noktada bizim için kanamayı durduracak tampon misyonu görecektir.
Ya buradan dönerse?
Zarardaki süreci durdurmak kadar kârda süreç taşıyabilmek de büyük bir beceridir: Bana nazaran trader’lıktaki en güç kabiliyetlerden birisi kârda süreç taşıyabilme maharetidir. Kendi trade geçmişimde, mentörlük verdiğim şahıslarda ve toplumsal medyadaki paylaşımlarda en sık rastladığım bahislerden birisinin bu olduğunu söyleyebilirim. Süreç kârlı bir halde ilerlerken birçok kişi “Ya buradan dönerse?” endişesiyle sürecini erken sonlandırmaktadır.
Kademeli kâr almanın ehemmiyeti
Bunun nedenlerini sorgulayacak olursak birinci olarak alınan sürece dair rastgele bir planın yahut stratejinin olmaması ya da var olan plan ve stratejiden emin olamama durumundan bahsedebiliriz. Şahıslar belirsizlik hisleriyle birlikte gerilime ve telaşa kapılır, inançta hissetmek için süreci kapatır. İkinci olarak toplumsal medyadaki öteki bireylerin fiyat hareketlerine dair yorumları ve piyasa yapıcılar tarafından sunulan haberlerle birlikte kişinin var olan algısı bükülerek kendinden ve planından emin olamamasına, inanç erozyonuna yol açabilmektedir. Üçüncü olarak var olan yararları kaybetmeye dair bir kaygı duyulmaktadır. Ani bir dönüş yahut marketteki bir değişiklikle birlikte ellerindeki karı büsbütün kaybetmektense “aza tamah etmenin” daha mantıklı olduğuna dair bir davranış sergilerler. Son olarak sürecin kârlı bir formda ilerlemesi şahısların dopamin salgılamasına ve “başardım” hissine kapılmasına yol açar. Bu ağır hisleri ve tatmini kaybetmek istemeyen kişi, durumu kapatmayı daha gerçek bulur.
Tıpkı erken kapatmak üzere fiyat hedeflenen bölgeye geldiğinde açgözlülüğe kapılarak süreci kapatmamak da benzeri eğilimlerden beslenmektedir. Bu şekil davranış örüntülerinin önüne geçebilmek ismine en baştan tüm düzeylerin (alış, satış, ziyanı durdur gibi) belirlenip plana sadık kalınması büyük ehemmiyet arz etmektedir. Daha nötr bir duygudurumundayken belirlediğiniz düzeyleri, zafer sarhoşluğuyla tıpkı halde değerlendirmeyeceğinizi göz önünde bulundurmalısınız. Tekrar de şayet çıkarınızı kaybetmekten korkuyor ya da marketin istediğiniz tarafta hareket etmeye devam edeceğini düşünüyorsanız kademeli olarak kâr almayı tercih edebilirsiniz.
