Borç veya krediyle yatırım yapmanın yanıltıcı çekiciliği
Yatırım yaptığınız marketin yükseleceğine inanıyorsanız niçin elinizdeki parayla yetinesiniz? Arkadaşlarınızdan yahut akrabalarınızdan borç alabilir, bankalardan kredi çekebilir ve daha büyük paralarla daha çok kazanabilir, aldığınız borçları süratlice kapatabilirsiniz. Pekala, tüm bu süreçler hakikaten bu türlü mi işlemekte?
İlk yazımdan beri sıklıkla vurguladığım şeylerden birisi nitekim yatırımcı olup olmadığınızı sorgulamanız gerektiğiydi. Bana nazaran bilhassa kripto piyasalarında birçok kişi yatırım yaptığını düşünerek aslında kumar oynamakta, diğerlerinin kelamlarına nazaran hareket etmekte ve battıktan sonra diğerlerini suçlama eğilimine kapılmaktadır. Bugünkü yazımda insanların neden borç ve kredi ile yatırım yaptığını, bunun neden saçma olduğunu ve hangi bahislerde dikkat edilmesi gerektiğini tartışacağım.
Borçla girenin risk eşiği daha da yükseliyor
Öncelikle her birimiz farklı kişiliklere sahibiz. Kimisi epey garantici bir profil çizerken kimisi daha istikrarlı bir yatırımcı olmayı tercih etmekte kimisi ise “Ya daima ya hiç” mantalitesiyle ilerleyip risk eşiğini epey yükseltmektedir. Kripto piyasalarında yatırım yapan şahıslara baktığımızda birçok kişinin üçüncü kümeden olduğunu söylesek yanılmış olmayız (Her döngüde en az yüzde 90’lık kesitin içeride kaldığını yahut ziyanla çıktığını düşünürsek). Bu bireylerde sıklıkla görülen davranışlardan birisi de borç alarak yahut kredi çekerek “yatırım” yapmaya çalışmaktır. Etraflarındaki şahıslara, kripto fenomenlerine yahut epeyce kısa bir müddette oluşturdukları kendi bilgi birikimlerine güvenerek marketin yükseleceğine, muazzam çıkarlar sağlayacağına ve ne kadar çok bütçe ayırabilirlerse o kadar çok para kazanabileceklerine inanmaktadırlar. Münasebetiyle marketin yükseleceğine inanan bir kişi aldığı kredi yahut borcu kısa müddette kapatabileceğine, bunun kumar olmadığına ve şuurlu bir halde karar aldığına inanmaktadır. Bu durumun yarattığı bir öteki sorun ise bireylerin verdikleri karara daha sıkı bir biçimde bağlanması ve risk eşiklerini daha da yükseltmesidir. Marketin yükseleceğini düşünüp daha fazla risk alarak daha fazla para yatıran bir kişi yaptığı şeyin mantıksız olduğuna inanmak istemeyeceğinden bilişsel yanlılıklara da daha fazla kapılma eğiliminde olacaktır.
Bilinçsizce alınan borçların getireceği zararlar
Oysaki hiçbir vakit hiç kimse marketin hangi tarafa gideceğini bilemez. Yaptığımız şey sadece muhakkak senaryolardan hareketle makul yatırım stratejileri oluşturmak ve dinamik bir formda planlarımızda değişiklikler yapmak, risk ve portföyümüzü olabildiğince düzgün bir biçimde müdafaaya çalışmaktır. Buradan hareketle aldığınız borç yahut krediyi süratli bir formda kapatabileceğinizi düşünmek yanılgıdan öteye gidememektedir. 2x yaptığınız bir senaryoda aldığınız eserlerin yarısını satarak sıfır maliyetle yatırım yapabileceğinize inanıyor olabilirsiniz (ve bu bazen hakikaten de olabilir) lakin bilinçsiz bir halde alınan borç yahut kredinin de bakiyenizle birlikte ziyana uğrayabileceği senaryoları da düşünmeniz gerekmektedir.
Zarar yalnızca maddiyattan ibaret değil
Borç yahut kredi ile “yatırım” yapmanın bir diğer sorunu da bireylerin kendilerinin olmayan parayı geri yerine koyabilmek ismine duygusal ve sabırsız kararlar alabilmesidir. Marketin çok ufak bir yükseliş emaresi gösterdiği durumda şahıslar FOMO’ya kapılarak trene atlamakta, alımlar yapmakta ve fiyatın hedefledikleri bölgeye gelmesini beklemektedir. Bu noktada bireyler kar etseler dahi 2x yapana kadar (Borç aldıkları parayı ödeyebilecek düzeye gelene kadar) süreçlerini sonlandırmamakta, marketin hareketleriyle savrulup durmaktadır. Burada kişinin kazandığı ve şimdi para kaybetmediği senaryodan bahsetmekteyiz. Ziyan ettiği senaryoda ise apayrı düzenekler devreye girmektedir. Kişi var olan ziyanlarını telafi edebilmek için daha fazla borç yahut kredi alarak süreç almaya devam edebilmekte, vadeli süreçler alarak parasını süratli bir halde (çok daha riskli bir yoldan) kurtarmaya çalışabilmekte ve hem kaybettiği hem de yeni aldığı borcu kapatmak için uğraşmaktadır. Bahsettiğim senaryoları elbette siz ya da bir tanıdığınız yaşamıştır. Haberlerde yahut toplumsal medyada bu üslup örnekleri sıklıkla görmekteyiz. Yaşanan bu durumlar hem kişiyi hem yakın etrafını maddi boyutun yanı sıra duygusal, ruhsal yahut fizikî açılardan olumsuz etkilemekte, kişinin var olan bağlantılarının bozulmasına ve hayat kalitesinin düşmesine yol açmaktadır.
Zararı minimalize etmek
Yatırım yapmak, muhtaçlık duymadığınız ve riske edebileceğiniz mevcut birikimlerinizi makul bir getiri sağlaması maksadıyla farklı finansal araçlara (altın, döviz, pay senedi, gayrimenkul, kripto vs.) yönlendirme sürecidir. Her bir finansal aracın kendine has risk ve getiri potansiyelleri bulunduğu üzere içerisinde bulunan devirler de (ekonomik kriz, savaş, yüksek enflasyon, düşük faiz devirleri gibi) var olan riskleri etkilemektedir. Yaptığınız her yatırımın iki mutlak sonucu vardır: Ya daha çok para kazanırsınız ya da daha çok para kaybedersiniz. Münasebetiyle günlük hayatınızı sürdürebilmek için muhtaçlık duyacağınız ya da kaybetmeniz durumunda finansal durumunuzu, ferdî düzgün oluşunuzu yahut psikolojinizi etkilemeyecek ölçülerle yatırım yapmanız epey kıymetlidir. Elbette kaybedilen her para bireyleri olumsuz etkilemektedir ancak belirli bir eşikten sonrası bireyler için çok daha büyük kahırlara yol açabilmektedir.
Aldığınız borç ölçüsü gündelik ömrünüzü etkiliyor mu?
Tüm bunlardan hareketle hiçbir vakit borç yahut kredi ile yatırım yapmamanız gerektiğini sav etmiyorum. Elbette faizin düşük olduğu ve marketin çok volatil olmadığı devirlerde görece az riskli yatırım araçlarını kredi çekerek yahut borç alarak değerlendirebilirsiniz ama ilgili devirleri değerlendirebilme hüneri finansal okuryazarlıkla birlikte gelmektedir. Kendinizi eğittiğiniz, marketi ve makroekonomik kültürü gözlemlediğiniz, şuurlu bir biçimde yatırım yaptığınız sürece kredi çekebilir, borç alabilirsiniz. Bana nazaran bu evrede dahi borç aldığınız ölçünün gündelik ömrünüzü, ferdi düzgün oluşunuzu yahut var olan ilgilerinizi etkilemeyecek ölçülerde olması çok daha yanlışsız bir yaklaşım olacaktır. Kâr edebileceğinizi düşündüğünüz kadar ziyan edebileceğinizi ve elinizdeki eserleri borcunuzu ödemek için ziyanına satabileceğinizi (eğer farklı bir kaynak yaratamıyorsanız) kendinize sürekli hatırlatmalı ve buna nazaran karar vermelisiniz.