Kriptoda döngüler bitti mi?
Belirsizliklerle dolu bir dünyada yaşıyoruz. Yarın nasıl bir dünyaya uyanacağımız, ticaret savaşlarının global ekonomilere yansıması, Trump idaresinin her geçen gün değişen kararları, iklim değişikliği üzere global problemlerin dünyaya tesirinin nasıl olacağı üzere birçok meçhullükten bahsedilebilir. Var olan bu belirsizlikler bireylerde güvensizliğe, derde ve gerilime yol açmaktadır. Öte yandan insan beyni, tabiatı gereği sistem ve mana arayışındadır. Bunu sağlayabilmek ismine denetim gereksinimi artabilir, şahıslar var olan durumları çok yorumlamaya ve manalar aramaya başlayabilirler. Belirsizliğin üst seviyede olduğu durumlarda kalıplara, örüntülere yahut daha evvel muteber bulunan kaynaklara, şahıslara ya da kümelere yönelim artabilir, bilgiye dayalı kararlar yerine hislere dayalı kararlar verilebilir.
Bugünkü yazımda temel itici güçlerinden birisinin belirsizliklerin giderilmesi ve denetim gereksinimi olduğunu düşündüğüm döngülerden bahsedeceğim. Öncelikle temel piyasa hareketlerinin ve insan psikolojisinin piyasalara yansımasını temellendirmek üzere Dow Teorisi, Wyckoff Formülü, Market Döngülerinin Psikolojisi üzere birçok model ortaya atılmıştır. Hepsinin temelinde yatan niyet ise marketlerin dört kademeden geçtiğidir:
Piyasaların içine düştüğü döngüleri anlamak
Marketler evvel birikim kademesinden geçer, fiyat muhakkak bir aralıkta yatay bir halde hareket eder ve büyük oyuncular yavaş yavaş mal toplamaya başlar. Sonrasında talep artmaya başlar, fiyat üst kırılır ve yükseliş kademesi görülür. Fiyat yeteri kadar yükseldikten sonra dağıtım basamağına geçilir, büyük oyuncular yavaş yavaş satış yapmaya başlar, fiyat tıpkı birikim kademesindeki üzere yatay bir aralıkta hareket eder. En sonunda ise düşüş aşaması başlar, herkesin satmaya başlamasıyla birlikte arz artar ve fiyat düşmeye başlar. Bu süreç tıpkı biçimde tekrarlanıp durur.
Birçok kişi tarafından paylaşılan “Market Döngülerinin Psikolojisi” görselini incelerseniz bahsetmiş olduğum dört evreyi görebilirsiniz. Bu yazımda tek tek kademeleri açıklamayacağım (istek gelmesi durumunda bir öbür yazıda ele alabiliriz) lakin temel mantığı kavramak açısından hayli güçlü bir görsel olduğunu söyleyebiliriz. Piyasalar evvel yatay bir biçimde hareket etmekte, sonrasında yükselmeye başlamakta, zirvede satışlar gelmeye başladıktan sonra düşmekte ve tekrar birikim kademesine girmektedir. Bitcoin’in geçmiş fiyat hareketlerini inceleyerek Dow Teorisi, Wyckoff Formülü ve Market Döngülerinin Psikolojisi Modeli’ni fark edebilirsiniz.
Döngüler insan psikolojisinin ve kitle davranışlarının bir eseridir
Finansal piyasalara dair döngülerden bahsetmişken Howard Marks’ı anmazsak olmaz. Marks’a nazaran döngülere dikkat etmek, onları anlamaya çalışmak bir yatırımcı için en kıymetli şeylerden birisidir. Döngüler, dışsal şartlar tarafından yaratılsa dahi insan psikolojisinin ve kitle davranışlarının bir eseridir. Zamanlamayı tutturabilmek ve bir finansal eseri hakikat vakitte alabilmek şahısların önemli yararlar yakalamasını sağlayacaktır. Ancak bunu tutturabilmenin hiçbir vakit tam manasıyla mümkün olmayacağını söyleyebiliriz. Fiyatı tabandan alsanız dahi zirvesini yakalayamayabilirsiniz, zirvede satmayı başarsanız dahi bir sonraki döngüde yanlış yerde konumlanabilir ve çok büyük ziyanlarla karşılaşabilirsiniz. Kolay bir örnekle anlatmak gerekirse üstteki görsele nazaran şu anda hangi evrede olduğumuz konusunda dahi insanlar arasında fikir birliği bulunmamaktadır. Kimisi “inançsızlık” basamağında olduğumuzu söylerken kimisi “rehavet” etabında olduğumuzu tabir etmektedir.
“Yatırımcı psikolojisi bir sarkaç üzeredir. Çok iyimserlikten çok karamsarlığa hakikat gidip gelir.”
Sürekli tekrarlanan o senaryo
İnsanlar fiyatlar yükselmeye başladığında almaya, düşmeye başladığında ise satmaya meyillidir zira birçoğu kararlarını rasyonel bir biçimde vermek yerine hislerine dayalı biçimde vermektedir. Her şey yolunda giderken, fiyat yükselişine devam ederken tüm unsur ve kurallar unutulur, çok iştahlı ve açgözlü hale gelinir, risk idaresi büsbütün bir kenara bırakılır ve bireyler daha fazlasını kazanma isteğiyle dolup taşar. Fiyat tam aykırısı tarafa gitmeye başladığında ise daima bir dönüş emaresi aranır, şahıslar kendi görüşlerini doğrulayacak kaynaklara başvurarak, marketin yapısının değiştiğini reddederek aldıkları eserleri tutmaya devam eder; kaos başladığında ise ellerinde ne var ne yoksa ziyanına satmaya yönelirler. Marks’a nazaran bu senaryo her vakit bu türlü olacaktır ve tekrarlanacaktır.
SOL fiyatı 8 dolara düştüğünde kimin eli al tuşuna gitti?
Medya da döngüleri besleyen güçlü bir araçtır. Piyasaların yükseliş periyotlarında daima olumlu haberler paylaşılmakta, yatırımcıların beklentileri artırılarak risk iştahları ve açgözlülükleri yükseltilmektedir. Böylelikle bireyler daha çok para eklemeye ve daha çok alım yapmaya çalışmaktadır. Düşüş periyotlarında ise art geriye olumsuz haberler sunulmakta, piyasanın bir daha eskisi üzere olamayacağı tabir edilmekte, yatırımcıların beklentileri yıkılmakta, dehşet ve öfke üzere hisler ön plana çıkmaya başlamaktadır. Böylelikle bireyler olağan koşullar altında alım yapmanın mantıklı olacağı düzeylerden dahi alım yapmaya çekinmekte, geri adım atmaktadırlar. Buna rağmen asıl fark yaratan şey ise bir eserin fiyatı çok düştüğünde alabilmektir. Örneğin Solana (SOL) 259.90 dolar düzeyinden 8 dolara kadar düştüğünde kimin eli al tuşuna gitti? 8 dolardayken “Hayatta alınmaz”, “Kripto büsbütün dolandırıcılık” ve “Bitti artık, kabullenin” diyen birçok kişi 295.83 dolarlık yeni ATH düzeyini gördükten sonra nereden alabileceğini araştırmaya başladı.
Piyasalardaki döngüselliğin bir öbür değerli noktası da tam burada ortaya çıkmaktadır. Bireyler marketteki tekrarlayan yapıları “fark etmeye” başladıklarında “Acaba bu sefer farklı mı?” sorusuyla baş başa kalırlar. Böylelikle tekrar oyuna girmenin yollarını arar ve döngünün bu sefer farklı bir biçimde sonuçlanabileceğine inanarak dahil olurlar. Ama yeniden hiçbir bilgi birikimine dayanmadan giriş yaptıkları için kaybetmeye ve yanlış vakitte dahil olmanın cezasını çekmeye mahkûm olacaklardır.
Finansal piyasalarda faiz-enflasyon döngüsünde kolay kredi periyotlarında borçlanmanın kolaylaşması tüketim ve yatırımları artırır. Borç ödeme devirlerinde ise daha az kredi verilir ve ekonomik yavaşlama görülür. Tarım dalının hasat vakti canlanması ve turizm kesiminin yaz aylarında canlanması üzere dönemlik döngüler de bunlardan biridir. Keza gayrimenkule yönelik talebin arttığı, fiyatların yükseldiği, inşaatların arttığı ve arz fazlasının oluşmasıyla fiyatların düşmeye başladığı ve piyasanın sakinleştiği gayrimenkul döngüsü üzere birçok döngüden bahsedebiliriz.
Döngüleri anlamak o kadar kolay mı?
Fakat birçok kişi bunların neden ortaya çıktığını bilmek bir kenara, bu üslup döngülerin varlığından dahi haberdar değil. Mali sıkılaşma ve genişleme kavramları bile birçok kişi için ezbere öğrenilmiş kelamlardan ibaret. Bu üslup kavramların ne manaya geldiği ve piyasaları nasıl etkilediği bilinmiyor. Bunların temel mantığını kavramak ve yanlışsız vakitte konumlanmaya çalışmak en tesirli yol olacaktır ancak bu o kadar kolay mı?
“Borsada Bi’ Başına” podcastinden duyduğum, Howard Marks’a dair aşağıdaki kelam bu soruya karşılık olacaktır:
“Birçok yatırımcı -amatörler yahut profesyoneller de dahil olmak üzere- dünyanın bir sistem halinde hareket ettiğini ve bunların öğrenilebileceğini ve kestirim edilebileceğini varsayıyorlar. Rastlantısal şeyleri ve gelecekteki gelişmelerin temelinde yatan mümkünlük dağılımını göz arkası ediyorlar. Bu nedenle hareketlerini varsayım ettikleri tek senaryoya dayandırma yolunu seçiyorlar. Bu bazen işe yarayabilir -yatırımcıya övgü de getirir- fakat uzun vadeli başarıyı sağlamak için gereğince dengeli değildir. Hem ekonomik varsayımlarda hem de yatırım idaresinde ekseriyetle her şeyi tam olarak gerçek bilen biri her vakit vardır… Lakin nadiren birebir kişi iki sefer bunu başarabilir. En başarılı yatırımcılarsa kestirim ettikleri şeyi birden fazla vakit için ‘yaklaşık olarak doğruyu’ bulurlar ve bu başkalarından çok daha âlâ sonuç verir.”
Şirketler batabilir, varsayımlar yanlış çıkabilir, şartlar değişebilir ve “kesin” gözüyle baktığımız şeyler yanlışsız olmayabilir. Başarılı olmasını beklediğimiz teşebbüsler başarısızlıkla sonuçlanabilir. Her periyotta bir küme insan büyük çıkarlar elde ederken, çoğunluk neredeyse tüm parasını kaybetmektedir. Tüm bu aksiliklere karşın beşerler yatırım yapmaya, risk almaya, “kumar” oynamaya ve trade etmeye devam etmektedir. “Ben farklıyım” algısı, “Bu sefer farklı olacak” iyimserliği, “Denemeyip başarılı olduğunu görmektense deneyip başarısız olmak daha iyi” kanısı ve döngülere dair farkındalıklar, bireylerin yatırım davranışlarını şekillendirmektedir. Döngüleri âlâ anlamak, “yaklaşık olarak doğru” yerde pozisyonlanmak, uzun vadeli bir bakış açısıyla kaçan trene yetişmeye çalışmaktansa bir sonraki trenin geleceğine inanmak ve aksiyon planlarını bu fikirler doğrultusunda yapılandırmak, daha akıllı bir yatırımcı olma yolunda sizlere stratejik bir perspektif kazandıracaktır.
