İntikam trade’inden kaçınmanın yolları
Trader’ların sıklıkla yaptığı kusurlara dair yazı serimizin dördüncü kısmında intikam trade’inden nasıl kaçınabileceğimizi, art geriye kayıpların risk algımız üzerindeki karşıt tesirinden ve sanal ortamda süreç almanın olumsuz yanlarından bahsedeceğim.
İntikam trade’i atmaktan kaçınmalısınız: Başarısız olabilir, art geriye kayıpla sonuçlanan süreçler alabilir, zararınızı gidermek ismine daha fazla süreç almanın gerçek olduğunu düşünebilirsiniz. Lakin nitekim o denli mi? Birçok tecrübeli trader’ı incelerseniz intikam trade’inin karı hiçbir vakit getirmediğini söylediğini duyarsınız. Bu telaffuzun art planında aslında kendilerinin de tekraren kere deneyip bunun sahiden de işe yaramadığını keşfetmelerinin yattığını düşünebiliriz.
Bu noktada kendinizin farklı olduğunu, bunu başarabileceğini yahut başkaları üzere denetimi kaybetmeyeceğini düşünüyor olabilirsiniz. Halbuki muhtemelen “aşırı özgüven yanlılığı” yahut “yanlış eşsizlik yanılgısına” kapılıyorsunuz. Ortada telafi edilmesi gereken bir meblağ olduğu için intikam trade’i atan birçok kişinin duygusal hareket etmeye, FOMO’ya daha çok kapılmaya ve gereksiz yere riskler almaya daha açık olduğu söylenebilir. Pekala art geriye kayıp alındığında bunun yerine ne yapılabilir?
Ara vermenin önemi
Öncelikle klişe de olsa mutlaka biraz orta vermenizi öneririm. Neden kusur yaptığınızı ve art geriye stop olduğunuzu sorgulamadığınız sürece tıpkı yanlışları sürdürmeye devam etmemeniz için hiçbir neden yok. Ortadaki meseleleri görmezden gelmeniz tahlilin kendi kendine ortaya çıkmasını sağlamayacaktır.
İkinci olarak orta verdiğiniz periyotta uygun oluşunuzu artıracak aktivitelerde bulunup (arkadaşlarınızla buluşmak, spor yapmak, dizi&film izlemek vs.) biraz nefes alabilirsiniz. Daima süreçte olmanın kendisi çok yorucuyken bedeninize dinlenmek için hisse bırakmak daha sağlıklı bir formda dönmenizi ve psikolojinizi yönetebilmenizi sağlayacaktır. Bu noktada geçimini buradan sağlayan şahıslar için mantıksız olabileceği düşünülebilir lakin para kazanamadığınız ve tıpkı yanlışları sürdürdüğünüz sürece ileriye gitmek yerine geriye gitmeye devam edeceksiniz. Hasebiyle bazen geriye gitmektense yerinde saymanın çok daha yeterli olduğunu kabul etmeliyiz.
İşlemleri küçülterek özgüveni yine kazanmak
Son olarak art geriye kayıp aldığım periyotlarda kendi uyguladığım bir taktikten bahsetmek istiyorum. Bu üzere periyotlarda birkaç gün orta verdikten ve dinlendikten sonra birinci aldığım birkaç süreci olağanda alacağım fiyatın yarısıyla yahut dörtte biriyle almaya itina gösteriyorum. Bu sayede hem hünerlerimi teyitliyor hem özgüvenimi koruyor hem de sistemimin fonksiyonunu denetim ediyorum. Birebir vakitte başarısız süreç almam durumunda çok daha az para kaybederek bakiyemi de sarsmıyorum.
Bir ölçü para kaybettiniz diye geri kalanını da savurmamalısınız: Birtakım şahıslarda gözlemlediğim örüntülerden birisi de büyük bir ölçü para kaybettikten sonra kalan parayı “Zaten bu kadar kaybettim, bu da gitse artık bir şey olmaz” diyerek gereksiz yere riske etmeleridir. Halbuki hedefimiz trader olmaksa küçük kayıplardansa genel çerçeveye odaklanmak ve sahip olduğumuz parayı savurmaktansa ileride kullanmak üzere pahalandırmak çok daha hakikat bir yaklaşım olacaktır.
Hatalar sarmalına düşmemek
Alışkanlık süreçleriyle ilgili yazmış olduğum seriden hatırlayacağımız James Clear’ın bir kelamını hatırlayalım. “Sizi mahveden hiçbir vakit birinci yanılgı değildir, onu takip eden tekrarlı yanılgılar sarmalıdır. Bir şeyi bir sefer kaçırmak kazadır. İki defa kaçırmak ise yeni bir alışkanlığın başlangıcıdır.” Şimdi başlangıçtayken (ya da öğrenme sürecindeyken) his, niyet ve davranışlarınızı (genel çerçevede alışkanlıklarınızı) nasıl inşa ederseniz sürecin o halde ilerleyeceğini söyleyebiliriz. Unutmayalım ki beyin tanıdık kaosu, yabancı huzura tercih etmeye eğilimlidir. Bu evrede tanıdıklık duyduğumuz şeyin kaos mu yoksa huzur mu olacağını belirleyecek olan şeyse bizden diğer kimse değildir. Yaptığınız her bir hareketin sorumluluğunu almalı, sonuçlarına katlanmayı öğrenmelisiniz. Değişim ve gelişim sürecinin sancılı bir süreç olmakla bir arada devamında birçok hoş şeyi de barındırdığını kendinize hatırlatmalısınız.
Sanal ortamdan süreç almak bireylerin paraya dair algısını bükebilmektedir: Artık borsa uygulamaları aracılığıyla tek bir tuşa basarak süreçlere dahil olabiliyoruz. Pekala bunun ardında nasıl bir psikoloji yatıyor? Öncelikle psikologlar da dahil olmak üzere farklı alanlardan birçok kişi “kullanıcı tecrübesi (UX&UI), nörobilim yahut ikna” üzerine ayrıntılı çalışmalar yürüterek şahısların davranışlarını ve kararlarını şekillendirmektedir. Kolay ve somut bir örnekle anlatacak olursak bir markete girdiğinizde eserlerin hangi sıralamayla size sunulduğu, kasa tabanında hangi eserlerin olacağı, eserlerin hangi rafa yerleştirileceği üzere birçok farklı bahiste çalışmalar yürütülmektedir.
Kumarvari süreçlerden uzak durmak
Tıpkı bu örnekteki üzere borsalar da misal mantıkla hareket etmektedir. Kullanımı en kolay olan, arayüzü göz yormayan, süratli hareket edebilen, süreç almadan evvel çok fazla uğraştırmayan borsaları seçmeye eğilimliyiz. Her şeyin bu kadar kolay olmasının yanında getirdiği avantajlar kadar dezavantajlar da mevcut. Öncelikle tek tuşla sürece dahil olabilmek bizi anlık yahut dürtüsel hareket etmeye itebilmektedir. Bir sürece girmeden evvel karar sürecinden geçmeden süreç alabilmenin mümkün olması, bireylerin yatırdıkları parayı “gerçek” olarak algılamaması, borsaların “bonuslar” aracılığıyla şahısları cezbetmesi kumarvari süreçlere yönelinmesine yol açabilmektedir.
Kayıplar “ekrandaki sayılardan” mı ibaret?
İkinci olarak birçok kişinin vakitle para algısının kaybolduğunu düşünmekteyim. Şahıslar para kazanmaya ve kasalarını büyütmeye başladıkça bir müddet sonra kaybedilen fiyatlar epey büyük olmasına karşın rastgele bir hissiyat yaratmayabiliyor. Var olan bu durumun hedonik adaptasyondan ve risk eşiğinin yükselmesinden kaynaklanabileceğini düşünüyorum. Kişisel bir tecrübe olarak yaklaşık 30.000 dolar kaybettiği hâlde eli titremeyen bir arkadaşım vardı. Rasyonel açıdan bakıldığında bu kadar yüksek bir paranın kaybedilmesinin onu üzmesi, hatta yıkıntıya sürüklemesi gerekirken ne hissettiğini sorduğumda “Ekranda sırf sayıları görüyorum” demişti.
Son olarak para algısı kadar yarar algısı da bükülmekte. Başlangıçta yaptığım en büyük yanılgılardan birisi yüzde 5-10 kâr aldığım süreçleri küçümsemekti, güya tek süreçte yüzde 50 ve üstü almalıymışım üzere hissederdim lakin halbuki yüzde 5-10 dediğiniz oranlar zati çok düzgün. Kriptoda evvelden görülen 5x-10x-50x üzere çıkarların insanları cezbetmesi birçok kişinin boğa sonunda ellerindeki malı satamadan ziyana dönmesine yol açmaktadır. Çıkarlarınızı realist bir bakış açısıyla kıymetlendirerek planlı bir formda realize etmelisiniz aksi takdirde sonuç hüsrana uğramak olacaktır.
