ÖZEL RÖPORTAJ: Efe Bulduk’tan ezber bozan açıklamalar

Piyasa kıymeti bakımından dünyanın en büyük kripto parası Bitcoin (BTC) uzun vakittir 100 bin doların üzerinde tutunmayı başardı. ABD kaynaklı gümrük vergilerinin global iktisatta yarattığı belirsizliklerin yanı sıra İsrail’in İran’ı vurmasına karşın BTC fiyatı bu satırlar yazılırken 105 bin dolardan süreç görüyordu.

Ancak BTC fiyatındaki bu istikrar birden fazla altcoin’e hiç yaramadı. Piyasadaki Bitcoin hakimiyeti hala çok yüksek düzeyde ve birçok altcoin’de yaprak kımıldamıyor. Pekala bu tablo daha ne kadar devam edecek?

Geçtiğimiz hafta düzenlenen İstanbul Fintech Week’e katılan Türkiye kripto kesiminin öncü isimlerinden ekonomist Efe Bulduk, Coinkolik’e özel konuştu. Stablecoin’lerden tokenizasyona, altcoin’lerden kripto benimsenmesine kadar geniş bir yelpazede sorularımızı yanıtlayan Bulduk, çarpıcı açıklamalarda bulundu.

İstanbul Fintech Week’e evvelki yıllar de katılmıştım lakin hiç bu kadar ağır bir Web3 programı hatırlamıyorum. Bu yıl neredeyse tüm paneller Web3 teknolojilerine göz kırpıyor. Bu durumu nasıl görüyorsun? Kripto bölümü paydaşları bu tablodan medet ummalı mı?

Dünyada kriptonun ve Web3’ün rüştünü ispatladığı bir periyoda giriyoruz. Bir vakitler hepimize meczup gözüyle bakılıyordu. Ancak artık dünyada insanların mesleklerini bu alanda inşa ettiklerini ve buraya para koyduğunu görüyoruz. Hasebiyle bunun sonucunda bu aktiflikte bir sürü banka var. Amerika tarafında regülasyonların bir noktaya gelmesi ve SEC Başkanı Paul Atkins’in kripto dostu açıklamalarıyla kesimde bir rahatlama yaşandı. Artık Silikon Vadisi’ndeki şirketler buraya daha rahat geliyorlar. Türkiye’deki bankalar ve klasik finans kuruluşları da daha rahat geliyorlar.

Bu bizi nasıl etkileyecek? Bu, kriptodaki insanlara geçmişte yaşandığı üzere çok büyük bir coşku getirmeyecek. Evvelce öyleydi hatırlayın. Tesla varlıklarının bir kısmını Bitcoin’de tutacağını açıklıyordu, fiyat uçuyordu. Artık o denli bir dünyada değiliz. O yüzden toplumsal medyada daima paradigma değişiminden bahsediyorum. Artık nasıl bir dünyadayız biliyor musunuz? Başımız daha rahat, yatırım yapabileceğimiz ve gittiğimiz istikametten emin olduğumuz lakin geçmişe kıyasla daha az çıkar elde ettiğimiz bir dünyadayız. Evvelce yol çok sisliydi, nereye gittiğimiz meçhuldü. Ancak artık yolumuz belirli, Antalya’ya varacağız. Ancak bugün lakin yarın. Bunun ispatlarını bankaların ve öteki klasik finans kuruluşlarının dahil olmasıyla görüyoruz.

Çok sayıda altcoin yatırımcısı olmasının yegane sebebi

Özellikle Türkiye’de kripto yatırımcılarının altcoin’lerde sıkıştığını görüyoruz. Bir türlü hareketlenmeyen altcoin’ler yüzünden yatırımcılarda bıkkınlık kelam konusu. Pekala Türkiye’de kripto benimsenmesini altcoin’lerden bağımsız büyütmemiz nasıl mümkün olabilir?

Biz yoksul bir milletiz. Biz birikimleri hudutlu bir milletiz. Bunu ülkeyi ya da ülkenin insanlarını aşağılamak için söylemiyorum. Haddime değil. Şunu bu yüzden söylüyorum: Bu sebeple çok sayıda altcoin yatırımcısı var. Bu sebeple beşerler altcoin’lerden bir an evvel köşeyi dönmek istiyor. Bu sebeple bu problemler yaşanıyor. Buradan sonra kripto yatırımcılarını nasıl artırırız ve nasıl nitelikli bir yatırımcıya çevirebiliriz sorunu tekrar uzun bir yanıta dayanıyor.

Türkiye’de yatırım kültürünün oturması vakit alıyor ve bu daha yeni başladı. Hatırlarsanız Bitcoin ve kripto paralara yatırım yapan 10 milyon yatırımcıdan evvel bizim Borsa İstanbul’da da yatırımcımız yoktu. Münasebetiyle biz Borsa İstanbul’daki yatırımcı sayısını nasıl artırabileceğimizi de tartışıyorduk. Bunun temel nedeni Türkiye’de bir toplumsal güvenlik sistemi olması. Amerika üzere ülkelerde toplumsal güvenlik sistemi olmadığı için beşerler seve seve yatırım yapıyor. Bizde yatırım yapmana gereksinim yoktu bu bir. İkincisiyse yatırım yapacak para da yok. Bu sebeple beşerler Borsa İstanbul’da yatırımcı değildi. Kriptoyla yatırım yapmaya alıştık, Borsa İstanbul’daki halka arzlarla bu temele yayıldı. Artık artık beşerler okuyorlar, yazıyorlar ve finans alanında kendilerini eğitiyorlar. Bu, kendine bir kimlik kazandırma süreci.

“Türkiye dolarizasyona mahkum bir ülke”

Türkiye dolarizasyona mahkûm üzere görünen bir ülke. Yani biz, kendi paramızı Türk lirasına çok yüksek mevduat faizi verilmediğinde tutan bir millet değiliz. Bunu geçmişten beri bedelini ödediğimiz acı deneyimlerden biliyoruz. Tutamıyoruz parayı zira bedelini kaybediyor. Münasebetiyle biz şayet Türkiye’de stablecoin harcatmaya başlarsak ve stablecoin entegrasyonu olursa o vakit sorduğun soruya tam karşılık verir. O vakit daha fazla insan kriptoya gelir. Zira 7/24 rahatlıkla stablecoin alıp satabildikleri ve bu stablecoin’leri takside ya da markette ödeme aracı olarak kullandıkları bir dünya yaratırsanız hiç ilgilenmeyen bir kısmı çekersiniz. O da bugünün döviz ofisi müşterileri.

Geçmiş Biden idaresi stablecoin’lerden daha çok merkez bankası dijital paralarına (CBDC’ler) meyilliydi. Lakin yeni gelen Trump idaresi CBDC’leri katiyen istemiyor ve yapılan süreçlerin merkez bankaları tarafından takip edilmesiyle mahremiyetin ihlal edildiğini düşünüyor. Ama Türkiye de (Dijital Türk lirası) dahil olmak üzere birçok devletin CBDC’lerden yana olduğunu da biliyoruz. Sence burada rüzgâr nereden esecek?

Bu çok değerli bir husus. Stablecoin sorunu çok lakin çok önemli. Amerika, merkez bankası dijital paralarına (CBDC’ler) müsaade etmeyeceğiz dedi. Bu, bütün bir iktisat teorisini değiştirebilir. Zira programlanabilir bir paradan bahsediyoruz. Bu programlanabilir parayı şayet merkez bankaları yaratırsa bütün iktisat teorisi değişir. Nedenini anlatayım: Merkez bankaları şu an ne yapıyor? Faizi yükseltiyorlar, düşürüyorlar. Para arzını dengelemeye ve denetim etmeye çalışıyorlar. Siz şayet CBDC’lerle “Ben sana bu parayı veriyorum, sen bu parayı yalnızca burada harcayabilirsin” diyerek programlarsanız, her şeyi regüle etmiş olursunuz. Şu anda mevcutta sistem bu türlü çalışmıyor. Bunun en yeterli örneğini Türkiye’de görüyoruz. Devlet diyor ki krediyi azalttım. Kredi vermemesindeki temel neden enflasyonu ve talebi baskılamak. Ancak millet ne yapıyor? Bir buçuk yıl öncesine kadar muhtaçlık kredisi çekip altın alıyordu. Şüphesiz vardır etrafınızda, krediyi çekip olan bütün parayla dolar alan. Bu, programlanabilir parayla mümkün değil. Münasebetiyle CBDC işi çok acayip bir mevzu. ABD buna tahminen hayır dedi ancak savunan ülkeler de var.

“Stablecoin’ler Amerikan borcunun satılabilirliğini artırıyor”

Bir öbür kıymetli bahis da özel şirketler tarafından ihraç edilen stablecoin’ler. Bu durum Amerikan borcunun satılabilirliğini artırıyor. Geçen hafta Amerika’daydım. Her Allah’ın kulu stablecoin çıkartıyor. Lider yeşil ışığı yaktı, yürü. Şu an tahminen 30 tane vardır stablecoin, bir o kadar daha çıkacak. Niçin? Daha hoş iş mi var? Sen bana paranı ver, ben sana coin vereyim. Bunu herkes yapmak ister.

Öte yandan Türkiye’nin stablecoin oluşturması için öncelikle paranın stabil olması lazım. Paraya talep olması gerekiyor. Türk lirasına oluşan talebe inorganik diyebiliriz.

“Gayrimenkullerin tokenizasyonu ön planda olacak”

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Lider Yardımcısı Prof. Dr. Hatice Karahan’ın sabahki konuşmasında tokenizasyon konusuna ayrıyeten değinmesini nasıl değerlendiriyorsun? Keza yeni kripto yasasında gerçek dünya varlıklarının (RWA) düzenlenmesine ait kapının aralandığına dair görüşler kelam konusu.

Gerçek dünya varlıklarının tokenizasyon işi en rahat anlayabildikleri bahis. Meskenin tokenize edilmesini anlıyorlar ve evet, buraya yeşil ışık yaktılar. Zira başlarına yatıyor. Bunun ardında çok önemli yatırım yapan büyük bir inşaat şirketiyle konuştum. 2017’den beri tokenizasyon işine baş yoruyormuş. Tokenizasyonun JP Morgan’ı olmak istiyormuş. Burası bir sürü iş insanı ve girişimcinin ilgisini çeken bir alan. Burası gelişmeye de devam edecek. Yıkıcı bir inovasyondan bahsediyoruz. Büyük inşaat şirketleri de buraya girecek. O vakit daha fazla tokenizasyon göreceğiz. Bu hem talebi hem de arzı karşılıyor, hasebiyle âlâ bir örnek.

Hisse senetlerini ve bedelli varlıkları tokenize etmeye başladığınızda, ki buna meskenler de dahil, o vakit farklı bir kitleye açılabilirsiniz. Zira insanlara yararlı bir şey yapmadığınız vakit eserinizin hiçbir manası yok. A bireyi şunu diyebilmeli: “Ben meskenimi satamıyorum. Meskenimi 10’a bölersem satabilirim. O yüzden ben meskenimi tokenize edebilirim. Ve epeyce da inançlı.”

“Ethereum fiyatı 4000 bin doları bulacak”

Piyasanın genel gidişatı hakkında ne düşünüyorsun? Uzun vakittir altcoin’lerde bekleyen yatırımcıları kısa vadede nasıl bir gelecek bekliyor?

Uzun bir müddettir görüşüm sabit. CNBC-e’ye çıkıp Bitcoin yıl sonunda 200 bin dolar olur demiştim. 150-180 bin dolarda zirve yapacak üzere, yüzde 10’luk yanılma hissem var. Ethereum yorumum daha yakın vadeli. Ether için 4000 bin dolar demiştim. Ben yorum yaptığımda 1500 dolardı, şu an 2800. Niyetlerim değişmedi. Ether şayet günlük kapanışını ya da haftalık kapanışını 2800 doların üzerinde tutunduğunda, üst gerçek momentum hızlanır ve fiyat çok çabuk 4000 dolara gelir diye düşünüyorum. Piyasa yapıcıların gamma squeeze’i var burada. Zira Ethereum bir müddettir yükselmediği için elinde tuttukları Ether’leri short durumlar ve opsiyonlarla hedge’lediler. Onlar almak zorunda kalacak. Esasen tahtalarda derinlik az, tak diye 4000 doları bulur ve ben haklı çıkarım. Bana hakaret eden ve küfredenlerle dalga geçeceğim göreceksiniz.

“Bitcoin’in yolu belli”

Bitcoin ise apayrı bir düzeye geldi ve görüyorsunuz 100 bin doların altına düşmüyor. Düşmez mi? Yeniden düşebilir. Kıymetli olan bu değil ki: Bitcoin’in yolu belirli. Birikim için almanız lazım, mesken aldığınız vakit daima emlak fiyatlarına bakıyor musunuz? Bu türlü bir niyet yapısına girmek lazım.

“Market maker’lar piyasayla top üzere oynuyor”

Altcoin’lerin bir kısmı büsbütün bir cürüm silahı üzereydi. İnanın şayet bildiklerimi, şahit olduklarımı duysanız mideniz ağzınıza gelir. Bilhassa Singapur ve Hong Kong’da yer alan birçok Çinli piyasa yapan, piyasayla top üzere oynuyorlar. Bunlar hiç âlâ niyetli değiller. İnsanın içindeki ying yang savaşı üzere güzelle berbatın sistemli olarak altcoin piyasasında savaştığını görüyoruz. Ne demeye çalışıyorum? Bir tane projeden bahsetmek istiyorum. Binance’te listelendi ve ben de yatırımcıları ortasındayım. Projenin iki kurucusu var, bir tanesi başkasına söylemeden bir muahede yapıyor ve projenin elindeki token’ları piyasaya yıkmaya çalışıyor. Binance tarihinde listelendikten sonra en çok düşen proje oldu. Artık sen bu projeyi yalnızca dışarıdan yorumladığında yanlışa düşüyorsun. Zira içeride bir güç savaşı ve bambaşka bir istikrar kelam konusu. Bundan nasıl kurtuluruz? Neye nazaran yatırım yapabiliriz?

“Hikayesi olan altcoin’leri tercih edin”

Değerlemesi absürt noktalara giden projelerden uzak durun. FARTCOIN mesela. Buradan çok para kazanılabilir ancak bir girer sonra çıkamazsınız. Öngöremezsiniz. Tam kazandım zannederseniz, ziyana girersin. Bu sefer elin satmaya gitmez, ziyana girdikçe girersin. Kıssası olan altcoin’ler daha düşük risk barındırıyor, bunlara yatırım yapılabilir. Birçoğu çöp olacak tıpkı Özgür Demirtaş’ın dediği gibi… Bir kısmı da ilgi ve alakayla içeriye fare kapanı üzere getiriyor, bunların birden fazla da memecoin. Bunlardan para kazanılır fakat nerede çıkacağınızı yeterli bilmeniz gerekiyor. Şayet ki yatırım yapılacaksa, öyküsü olan altcoin’lere kısa periyodik yatırım yapmak lazım.