Rollup nedir?
Rollup, blokzincir ağlarının ölçeklenebilirliğini artırmak için geliştirilen bir katman-2 tahlilidir. Ana blokzincir (örneğin Ethereum) üzerindeki süreç yükünü azaltmak maksadıyla, süreçlerin bir kısmını zincir dışı (off-chain) işleyerek toplu halde ana zincire kaydeder. Bu ölçekleme tahlili, çok sayıda süreci bir ortaya toplar ve bu süreçleri sıkıştırılmış bir data seti olarak ana zincire gönderir. Bu, süreç maliyetlerini (gas ücretlerini) düşürür, ağ tıkanıklığını azaltır ve süreç suratını artırırken, ana zincirin güvenliğinden faydalanmaya devam eder.
Blokzincir ekosisteminde rollup’lar, bilhassa yüksek süreç hacmi olan projeler için büyük avantaj sağlar. Kullanıcılar bu teknolojiyi kullanarak daha süratli, daha ucuz ve ölçeklenebilir süreçler gerçekleştirebilirler. Bu özellikleriyle ölçeklenebilirlik tahlilleri, Ethereum üzere tanınan blokzincir ağlarında sıkça kullanılmaya başlanmıştır.
Rollup çeşitleri nelerdir?
Söz konusu tahliller, blokzincir ağlarının ölçeklenebilirliğini artırmak için kullanılan katman-2 tahlilleridir ve temel olarak iki ana tipe ayrılır: Optimistic Rollup ve ZK-Rollup. Aşağıda bu çeşitler iki paragrafta açıklanmıştır:
1. Optimistic Rollup
Optimistic Rollup, süreçlerin doğruluğunu varsayan ve sırf bir itiraz (challenge) durumunda denetim eden bir tahlil tipidir. Süreçler, zincir dışı işlenir ve sıkıştırılmış bir bilgi seti olarak ana zincire kaydedilir. Şayet bir süreç kusurluysa, makul bir itiraz mühleti içinde (genellikle 7 gün) bu durum tespit edilip düzeltilir. Bu metot, düşük hesaplama maliyeti ve yüksek süreç hacmi sağlar, bu da bilhassa DeFi ve NFT üzere uygulamalarda popülerdir. Örneğin, Arbitrum ve Optimism, Optimistic kelam konusu tahlilleri kullanan önde gelen protokollerdir. Lakin, itiraz mühleti nedeniyle para çekme süreçleri gecikebilir ve bu, kullanıcı tecrübesini etkileyebilir.
Bu tıp tahliller, zincir dışı süreçlerin doğruluğunu varsayarak çalışır. Yani, süreçler zincir dışında toplanır ve zincire gönderilirken yanlışsız olduğu kabul edilir. Lakin yanlışlık durumunda kullanıcılar, belli bir müddet içinde itiraz edebilir. Böylelikle güvenlik ve merkeziyetsizlik korunur.
2. ZK-Rollup (Zero-Knowledge Rollup)
ZK-Rollup, süreçlerin doğruluğunu sıfır bilgi ispatları (zero-knowledge proofs) ile matematiksel olarak garanti eden bir tahlil cinsidir. Süreçler zincir dışı işlendikten sonra, bir kriptografik ispat (örneğin ZK-SNARK yahut ZK-STARK) ile ana zincire gönderilir, bu da yüksek güvenlik sağlar. ZK-Rollup’lar, süratli süreç katılığı ve düşük itiraz müddeti ile öne çıkar, lakin ispat oluşturma süreci daha fazla hesaplama gücü gerektirir, bu da maliyeti artırabilir. StarkNet ve zkSync üzere protokoller bu teknolojiyi kullanır. ZK-Rollup’lar, bilhassa zımnilik ve yüksek güvenlik gerektiren uygulamalar için uygundur, lakin karmaşıklığı nedeniyle geliştirme süreci daha zordur.
Bu çeşit ölçekenebilirlik tahlilleri, süreçleri zincir dışında işler ve zincire yalnızca kriptografik bir ispat (zero-knowledge proof) ekler. Bu ispat, süreçlerin geçerli olduğunu doğrular. ZK-Rollup’lar çoklukla daha süratli onay mühletleri ve daha fazla zımnilik sunar.
